امنیت سایبری در سیستم‌های SCADA و IIoT
با پیشرفت فناوری و گسترش اتصال تجهیزات صنعتی به شبکه، امنیت سایبری در سیستم‌های SCADA و IIoT به یکی از مهم‌ترین چالش‌های صنایع زیرساختی تبدیل شده است. سیستم‌های کنترل صنعتی که زمانی به‌صورت ایزوله کار می‌کردند، اکنون با ورود اینترنت اشیا صنعتی (IIoT) در معرض تهدیدات جدی سایبری قرار گرفته‌اند.
SCADA و IIoT چیست؟
سیستم SCADA (Supervisory Control and Data Acquisition) به سامانه‌هایی گفته می‌شود که برای نظارت، کنترل و جمع‌آوری داده در فرآیندهای صنعتی مانند آب و فاضلاب، نفت و گاز، برق و تولید استفاده می‌شوند.
در مقابل، IIoT (Industrial Internet of Things) اشاره به اتصال تجهیزات ابزار دقیق، حسگرها، عملگرها و کنترلرها به شبکه از طریق اینترنت و پروتکل‌های IP دارد. این اتصال، قابلیت هوشمندسازی، تحلیل پیش‌بینانه و افزایش بهره‌وری را فراهم می‌کند.
چالش‌های امنیتی SCADA و IIoT
با گسترش اتصال به شبکه، آسیب‌پذیری‌های جدیدی نیز به وجود آمده‌اند. برخی از مهم‌ترین تهدیدات عبارتند از:
- دسترسی غیرمجاز به تجهیزات کنترلی و PLCها
- تزریق دستورات مخرب (Command Injection)
- نشت اطلاعات حیاتی از طریق شبکه‌های ناامن
- حملات باج‌افزاری و قطع سرویس (DDoS)
- بدافزارهای صنعتی مانند Stuxnet یا Havex
دلایل آسیب‌پذیری سیستم‌های صنعتی
- استفاده از تجهیزات قدیمی فاقد پچ امنیتی
- عدم جداسازی صحیح بین شبکه صنعتی و IT
- استفاده از رمزهای عبور پیش‌فرض یا ضعیف
- پیکربندی نادرست فایروال‌ها و پروتکل‌ها
- نبود آموزش امنیتی برای اپراتورها و مهندسان
راهکارهای پیشنهادی برای افزایش امنیت سایبری
برای کاهش ریسک سایبری در سیستم‌های SCADA و IIoT، اقدامات زیر توصیه می‌شود:
- تفکیک شبکه: استفاده از VLAN، فایروال صنعتی و DMZ برای جداسازی کامل شبکه‌های کنترلی از اینترنت
- مدیریت هویت و دسترسی: تعریف سطوح دسترسی دقیق برای کاربران، احراز هویت دو مرحله‌ای و لاگ‌گیری کامل
- بروزرسانی منظم: نصب پچ‌های امنیتی برای PLCها، HMIها، سوئیچ‌ها و سرورها
- رمزنگاری ارتباطات: استفاده از پروتکل‌های ایمن مانند HTTPS، VPN، TLS برای انتقال داده‌ها
- نظارت و هشدار: استفاده از SIEM و IDS/IPS برای شناسایی رفتارهای غیرعادی و حملات
- آموزش پرسنل: برگزاری دوره‌های آگاهی امنیتی برای اپراتورها و مهندسان ابزار دقیق
نقش امنیت در آینده اتوماسیون صنعتی
با گسترش هوشمندسازی، استفاده از فناوری‌های ابری، ارتباطات 5G و هوش مصنوعی در صنعت، اهمیت امنیت سایبری بیش از پیش خواهد شد. بدون طراحی زیرساخت امن، مزایای IIoT و SCADA نه‌تنها حاصل نمی‌شود بلکه ممکن است منجر به خسارات عظیم مالی و جانی شود.
نمونه حملات واقعی به سیستم‌های صنعتی
- Stuxnet (2010): اولین بدافزار صنعتی که سانتریفیوژهای تأسیسات هسته‌ای ایران را هدف قرار داد.
- BlackEnergy: حمله سایبری به شبکه برق اوکراین در سال 2015 با قطعی گسترده برق
- TRITON: حمله به سیستم‌های ایمنی کارخانه پتروشیمی در عربستان سعودی
برای دریافت مشاوره رایگان میتوانیئ با متخصصین ما تماس حاصل فرمائید!
نتیجه‌گیری
امنیت سایبری در سیستم‌های SCADA و IIoT دیگر یک انتخاب نیست؛ بلکه یک ضرورت حیاتی برای پایداری، ایمنی و بهره‌وری در صنایع حیاتی کشور است. طراحی درست، انتخاب تجهیزات ایمن، پیاده‌سازی پروتکل‌های امنیتی و آموزش مستمر پرسنل، ارکان اصلی دفاع در برابر تهدیدات سایبری در محیط‌های صنعتی به‌شمار می‌روند.
سؤالات متداول
آیا می‌توان SCADA را به اینترنت متصل کرد؟
بله، اما باید با طراحی دقیق شبکه، فایروال صنعتی، VPN و احراز هویت قوی این اتصال را ایمن کرد.
آیا PLCها در برابر حملات سایبری آسیب‌پذیرند؟
بله، به‌ویژه PLCهای قدیمی بدون پچ امنیتی یا رمز عبور پیش‌فرض. به‌روزرسانی و محدودسازی دسترسی الزامی است.
چه تفاوتی بین IIoT و SCADA از نظر امنیت وجود دارد؟
SCADA بیشتر محلی و متمرکز است، ولی IIoT از زیرساخت‌های بازتر مانند اینترنت استفاده می‌کند و ریسک‌های بیشتری دارد.
آیا استفاده از فایروال صنعتی کفایت می‌کند؟
خیر، فایروال فقط بخشی از راهکار است. نیاز به دفاع چندلایه شامل IDS، رمزنگاری، آموزش و لاگ‌گیری نیز وجود دارد.